Een reactie op 'Het verdriet van de zending'

Freek Bakker interviewde voor zijn boek 13 mensen waarvan de ouders allemaal uitgezonden waren vanuit de zending van de Protestantse Kerk (destijds hervormd en gereformeerd synodaal) naar Indonesië. Het was toen de gewoonte dat kinderen van ouders die in de tropen werkten op een zeker moment teruggingen naar Nederland, meestal tegen de tijd dat ze naar de middelbare school gingen. Sommigen waren zelfs jonger. Dat gold niet alleen voor zendingskinderen, maar ook voor kinderen van diplomaten, militairen of anderen die voor hun werk in de tropen verbleven.

Het verschil met de zendingskinderen was dat er een theologie achter zat. Zoals Abraham bereid moest zijn om zijn zoon Isaak te offeren, moesten er door het zendingsgezin ook offers gebracht worden, opdat het evangelie verkondigd kon worden. Het werk van de missie had hoogste prioriteit. Zo voelden de kinderen dat ook. Het werk van de ouders was belangrijker dan zij. Er werd niet of nauwelijks over gevoelens gepraat. Sommige kinderen merkten wel dat met name hun moeder het moeilijk vond, maar over het algemeen lieten ouders niet veel van hun eigen gevoelens blijken. Ze schreven wel dat ze van hun kinderen hielden, maar het feit dat de kinderen werden weggestuurd weersprak dat naar hun gevoel.

Er is veel verdriet en deze kinderen hebben er allemaal onder geleden

Het boek bestaat uit 13 verhalen van deze zendingskinderen en het beleid van verschillende zendingsorganisaties in het verleden en heden. Ook is er een theologische reflectie op Genesis 22, omdat dit verhaal zo vaak wordt aangehaald. Tot slot is er een concluderend hoofdstuk, getiteld 'kind van de rekening'. De schrijver laat zien hoe het zo is gekomen, dat kinderen alleen naar Nederland moesten, maar ook dat deze praktijk nu nauwelijks meer lijkt voor te komen en dus met recht een plaats inneemt in de serie zendingserfgoed.

Het is hartverscheurend om de verschillende toenmalige zendingskinderen te horen vertellen hoe het was om vreemd in Nederland te komen en je ouders zo te moeten missen. Er is veel verdriet en deze kinderen hebben er allemaal onder geleden. Bij de meesten kwam de pijn pas jaren later naar boven en moesten ze er op een gegeven moment mee aan de slag om dit te verwerken.

Op de voorkant van het boek staat een illustratie van een ruit met condens waarop een smiley is getekend. De schrijver, die zelf ook als zendingskind in Nederland zijn schoolopleiding moest doen, vertelt dat de condens staat voor het opgesloten gevoel, het directe contact met de ouders was niet mogelijk. Je moest er wat van maken, dus zette je een lach op je gezicht (smiley). Maar je ziet ook dat het water van de condens uit oog, mond en wang naar beneden loopt. De gevoelens van binnen kloppen niet met de buitenkant. Een hele mooie illustratie bij dit boek.

Zijn er ook andere verhalen?

Tegelijkertijd ben ik wel benieuwd of er ook andere verhalen uit die tijd te verzamelen zijn van kinderen die hetzelfde overkwam en er geen schade van hebben ondervonden. Ik ken zelf verschillende mensen die als kind op een zendingsinternaat zaten en dat als heel verrijkend en positief hebben ervaren, terwijl anderen er hun leven lang ‘last’ van hadden. Dus de titel ‘het verdriet van de zending’ is misschien wat al te stellig. Er zijn in de loop van de jaren heel wat kinderen met hun ouders mee gegaan naar het zendingsveld. Allemaal hebben ze zo hun uitdagingen meegemaakt. Dit is het verhaal van een hele specifieke groep, in een bepaalde periode, die daar erg veel verdriet en pijn van heeft ondervonden.

Third Culture Kids

Ook zou het een goede aanvulling zijn om te noemen dat er tegenwoordig veel meer aandacht is voor third culture kids en wat het met een kind doet om op te groeien in een ander land dan dat van de ouders en op een bepaalde leeftijd terug te keren. In dit verband wordt WEC Nederland wel genoemd en David Pollock. Ik heb mij vanaf 2006, onder de vlag van (toen nog) EZA, nu MissieNederland, ingespannen om bij allerlei zendingsorganisaties, zowel evangelische als kerkelijke meer aandacht te vragen voor mission kids of third culture kids. Dit heeft tot gevolg gehad dat er inderdaad meer oog is wat het met zowel ouders als kinderen doet om uitgezonden te worden naar het buitenland. Op de website van MemberCare Nederland staat waar mensen terecht kunnen als ze hulp nodig hebben als Third Culture Kid.

Dit boek is zeker een aanrader voor iedereen die te maken heeft met mission kids en in het bijzonder met hen die voor een bepaalde tijd gescheiden werden van hun ouders vanwege scholing. Hoewel het gaat over een periode uit het verleden, toen communicatie nog zeer langzaam (per brief) was, zullen sommige kinderen en ouders van nu of een wat recenter verleden zich kunnen herkennen in de theologische argumenten, maar ook in wat het met een kind doet, om voor langere tijd gescheiden van de ouders te zijn. Voor ouders kan het een goede inkijk zijn in wat kinderen, uit loyaliteit niet durven te verwoorden naar hun ouders.  

Door Kezia Schoonveld

Deze recensie is geschreven door Kezia Schoonveld. Zij is bij WEC Nederland onderdeel van het leiderschapsteam en actief als coördinator voor Third Culture Kids (TCKs). Daarnaast is ze ook betrokken bij de coördinatiegroep TCK Nederland.

Meer over Het verdriet van de zending

• Ook Corry Nap, missionair psycholoog bij InTransit, schreef een blog over het boek. Lees deze blog hier.
• Het boek van dr. Freek L. Bakker is de eerste uitgave van Stichting Zendingserfgoed in de Zendingserfgoedreeks en is voor € 15,- te bestellen via zendingserfgoed.nl/publicaties.
• In het televisieprogramma Jacobine op 2 en in een artikel in dagblad Trouw (11 februari 2022) worden er door Margrietha Reinders (62) en anderen nog meer woorden aan gegeven.